Oświadczenie o potrąceniu wierzytelności – jak je prawidłowo sformułować?
Potrącenie zwane potocznie kompensatą ma doniosłe znaczenie w obrocie gospodarczym. Zasadniczo polega na umorzeniu wzajemnych wierzytelności do wysokości niższej z nich. To powoduje znaczne uproszczenie i przyspieszenie w relacjach biznesowych. Dzięki potrąceniu uzyskujesz zbliżony rezultat do realizacji obu tych świadczeń, bez konieczności ich faktycznego spełniania. Czy jednak wystarczające jest złożenie oświadczenia, w którym zawrzemy stwierdzenie, że naszą wolą jest potrącenie przysługującej nam wierzytelności z wierzytelnością kontrahenta? Czy zastanawiałeś się kiedyś jaki skutek dla naliczonych odsetek ma moc wsteczna oświadczenia o potrąceniu? Jak sformułować skuteczne oświadczenie o potrąceniu?
Na powyższe pytania i jeszcze kilka innych odpowiem w tym artykule. Skupię się w nim w szczególności na tzw. ustawowym materialnoprawnym oświadczeniu o potrąceniu uregulowanym w art. 498 § 1 kodeksu cywilnego.
Czym jest materialnoprawne oświadczenie o potrąceniu
Ten rodzaj potrącenia ma swoją regulację w przepisach kodeksu cywilnego. Polega na tym, że dwie wierzytelności przysługujące stronom wzajemnie się umarzają do wierzytelności niższej. Dzięki temu strony nie muszą na swoją rzecz uiszczać należności w pełnej wysokości, które powinny sobie nawzajem zapłacić. Jedynie strona, której wierzytelność została zredukowana do niższej kwoty, jest zobowiązana do uregulowania pozostałej kwoty należnej drugiej stronie.
Kliknij i napisz do nas. Zapraszamy na konsultacjeOświadczenie o potrąceniu, rozbieżności między teorią, a praktyką
W oparciu o brzmienie przepisu art. 498 § 1 kodeksu cywilnego potrącenie będzie możliwe, gdy:
- dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami;
- każda z nich może skompensować swoją wierzytelność z wierzytelnością drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku;
- obie wierzytelności są wymagalne;
- obie wierzytelności mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.
Zgodnie z utrwalonym poglądem w literaturze prawniczej oraz w orzeczeniach sądowych przyjmuje się, że aby potrącenie zostało skutecznie dokonane muszą zostać spełnione łącznie zaledwie trzy poniższe przesłanki:
- wierzytelności są wzajemne i jednorodzajowe;
- wierzytelność przedstawiana do potrącenia (aktywna) jest wymagalna;
- wierzytelność potrącana (pasywna) jest zaskarżalna.
Oznacza to zatem, że aby oświadczenie o potrąceniu zostało skutecznie złożone, to wystarczy aby wymagalna była wierzytelność tylko potrącającego, a więc wierzytelność aktywna, zaś w odniesieniu do wierzytelności przeciwstawnej, a więc biernej zachodziła tylko możność zaspokojenia. Powyższe stanowisko zostało przedstawione w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2019 r., sygn. akt II CSK 41/18.
Przedstawiony pogląd stanowi duże ułatwienie dla stron, gdyż w rzeczywistości oznacza, że wierzyciel którego wierzytelność jest już wymagalna nie musi czekać, aż druga strona postawi swoją wierzytelność w stan wymagalności. Jak to jednak bywa, tam gdzie ułatwienia, zwykle są i komplikacje.
Moc wsteczna oświadczenia o potrąceniu – co to oznacza?
Zgodnie z art. 499 zd. 2 kodeksu cywilnego, oświadczenie o potrąceniu ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe, tzn. gdy zaistniał stan potrącalności. A zatem skutek potrącenia nie zawsze następuje w dacie złożenia oświadczenia o potrąceniu. To z kolei powoduje, że nie należą się odsetki naliczone za okres po dniu powstania stanu potrącalności. Pisząc prościej pomiędzy dniem potrącalności a dniem złożenia oświadczenia o potrąceniu, odsetki choćby naliczone….wygasają. Nie dotyczy to oczywiście odsetek od obu umorzonych wierzytelności, które stały się należne do chwili powstania stanu potrącalności (wyr. SN z 21.1.2004 r., IV CK 362/02).
Co to jest stan potrącalności wierzytelności?
Stan potrącalności to sytuacja, w której ziściły się wszystkie przesłanki potrącenia czyli, wierzytelności:
1) mają wzajemny charakter,
2) są jednorodzajowe czyli są to środki pieniężne lub rzeczy oznaczone co do gatunku np. określona ilość drewna, węgla o konkretnych parametrach,
3) zaskarżalne, a więc nadające się do wyegzekwowania przed sądem…a więc nieprzedawnione,
4) wymagalne.
Z ostatnią czwartą przesłanką jest najwięcej trudności interpretacyjnych.
Jeśli przyjąć, że potrącenie jest możliwe gdy obie wierzytelności są wymagalne a więc nadszedł ich termin spełnienia (zwykle płatności) to wówczas w orzecznictwie wskazuje się, że: „oświadczenie o potrąceniu ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe i umożliwia to objęcie dokonywanym potrąceniem także odsetek za opóźnienie od kwoty wierzytelności wymagalnej wcześniej liczonych od dnia następującego po dniu jej wymagalności do dnia, kiedy wymagalna stała się druga wierzytelność” (wyr. SA w Krakowie z 8.03.2017 r., I ACa 1573/16).
Kliknij i napisz do nas. Zapraszamy na konsultacjeZgodnie z powyżej zaprezentowanym poglądem, stan potrącalności wierzytelności powstaje w momencie, gdy późniejsza wierzytelność stała się wymagalna a co oznacza, że przy potrąceniu możliwe jest uwzględnienie odsetek za opóźnienie od wierzytelności umarzanej za okres od dnia wymagalności wierzytelności wcześniejszej do dnia wymagalności wierzytelności późniejszej.
W przypadku zaś złożenia oświadczenia o potrąceniu w sytuacji, gdy TYLKO wierzytelność przedstawiona do potrącenia jest wymagalna, należałoby uznać, że tzw. stanem potrącalności wierzytelności, a więc momentem do którego potrącający uprawniony jest do liczenia odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest dzień, w którym strona której wierzytelność była wymagalna i została przedstawiona do potrącenia, złożyła oświadczenie o potrąceniu. Jest to uzasadnione tym, że w dniu złożenia skutecznego oświadczenia o potrąceniu przez wierzyciela dochodzi do wzajemnej zapłaty przysługujących stronom świadczeń.
Orzecznictwo w tym przypadku nie jest jednolite i dotychczasowa praktyka sądowa z jaką spotkałam się w prowadzonych postępowaniach jest różna. Niektóre sądy uznają, że wierzycielowi składającemu oświadczenie o potrąceniu przysługują odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia do dnia złożenia oświadczenia o potrąceniu.
Inne zaś stanowisko sądów wskazywało, że charakter wstecznego oświadczenia o potrąceniu powoduje to, że oświadczenie o potrąceniu skuteczne jest z chwilą kiedy stało się możliwe, a więc jest to data wymagalności świadczenia wcześniejszego i odsetki z uwagi na ich uboczny/akcesoryjny charakter ulegają wygaśnięciu wraz z wierzytelnością główną.
Czy można zapobiec utracie odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia głównego przy potrąceniu wierzytelności?
Jak wskazano powyższej praktyka orzecznicza w zakresie uznawania roszczenia wierzyciela w zakresie zapłaty odsetek przy potrąceniu wierzytelności jest różna. Treść materialnoprawnego oświadczenia o potrąceniu podlega ocenie sądu. Mając jednak na uwadze fakt, że oświadczenie o potrąceniu pełni niejako funkcję zapłaty, to możliwość zaliczenia w pierwszej kolejności odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia na poczet długu powinien wiązać się z art. 495 § 1 kodeksu cywilnego.
Zgodnie z tym przepisem, dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić. Jednakże to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne (odsetki) oraz na zalegające świadczenia główne.
Jednocześnie w orzecznictwie sądowym wskazuje się, że wyliczenie odsetek za ten okres do dnia powstania stanu potrącalności byłoby konieczne, gdyby również wierzytelność z tego tytułu została objęta oświadczeniem o potrąceniu względnie, gdyby potrącenia dokonywał wierzyciel, którego wierzytelność stała się wymagalna później, a ten którego wierzytelność była wymagalna wcześniej powoływałby się na zaliczenie potrącanej kwoty w pierwszej kolejności na należne odsetki (art. 451 § 1 zd. 2 k.c.), [Wyrok SA w Krakowie z 8.03.2017 r., I ACa 1573/16]. Wskazany pogląd dopuszcza więc możliwość objęcia zakresem oświadczenia o potrąceniu wierzytelności odsetkowych za opóźnienie powstałych od wierzytelności umarzanych.
W celu uniknięcia wątpliwości interpretacyjnych i uznania przez sąd, że w wyniku złożonego oświadczenia o potrąceniu nastąpiło nie tylko umorzenie należności głównej ale również umorzenie należności ubocznych (odsetek), w oświadczeniu o potrąceniu w pierwszej kolejności należy przedstawić do potrącenia skapitalizowaną kwotę odsetek za opóźnienie wyliczoną na stan potrącalności wierzytelności.
Zastrzegamy również, że materialnoprawne oświadczenie o potrąceniu powinno spełniać dodatkowe wymagania, aby było uznane za prawnie skuteczne, m.in. określać szczegółowe informacje o potrącanych wierzytelnościach, tj. ich kwotę, terminy wymagalności świadczeń, informację o zobowiązaniach stron, z których świadczenia wynikają oraz określenie wysokości jakiej potrącający dokonuje umorzenia swoich roszczeń z wierzytelnością drugiej strony.
Pamiętajmy również, że oświadczenie o potrąceniu jest skuteczne w momencie jego doręczenia adresatowi, a nie nadania przez nadawcę. Przepisy prawa nie wymagają szczególnej formy dla skuteczności złożenia oświadczenia o potrąceniu, jednak dla celów dowodowych rekomendujemy zachowanie formy pisemnej wraz z oświadczeniem przyjęcia pisma przez drugą stronę, względnie informacji o doręczeniu oświadczenia za pośrednictwem poczty.
Kliknij i napisz do nas. Zapraszamy na konsultacjePodsumowanie
Jak wynika z przedstawionej praktyki, dla skuteczności potrącenia wzajemnych wierzytelności wystarczające jest to, aby wierzytelność zgłoszona do potrącenia była wymagalna, co zdecydowanie ułatwia procedurę dochodzenia należności dla Ciebie, jako wierzyciela. Niemniej jednak wciąż pojawiają się wątpliwości dotyczące naliczania odsetek za opóźnienie, w związku z mocą wsteczną potrącenia oraz żądania możliwości ich zapłaty.
Na przestrzeni lat prowadzonego procesu sądowego, odsetki mogą wynosić kilkadziesiąt tysięcy złotych. Zasadnicze jest zatem to, aby oświadczenie o potrąceniu uwzględniało w swojej treści wyraźnie, że potrącający zalicza w pierwszej kolejności skapitalizowane odsetki za opóźnienie na istniejący dług. Zachowanie pisemnej formy oraz potwierdzenie doręczenia oświadczenia o potrąceniu drugiej stronie ułatwi przyszłe rozliczenia i dochodzenie ewentualnych należności w procesie sądowym.
Zapisz się na newsletterPodobne artykuły
Ugoda- kiedy warto ją rozważyć
Sąd uznał podwyżkę ceny energii za bezprawną i nakazał zwrot środków na rzecz klienta
