Odpowiedzialność wspólnika w spółce z o.o. – wyjątki
W niniejszym tekście omawiamy odpowiedzialność wspólnika w oparciu o koncepcję zwaną „przebicie zasłony korporacyjnej”. Przyjrzymy się zasadą odpowiedzialności wspólników w najpopularniejszej w prawie polskim spółce z o.o.
Spółka kapitałowa (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna, prosta spółka akcyjna) jest popularną formą prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce. Przedsiębiorcy zamierzający rozpocząć działalność gospodarczą często wybierają spółkę z ograniczoną odpowiedzialności, w szczególności z dwóch podstawowych powodów: niskiego kapitału zakładowego (jego minimalna wartość to 5.000 zł) oraz ograniczonej odpowiedzialności wspólników tej spółki.
Ograniczona odpowiedzialność wspólników wynika z zasady odrębności podmiotowej wyrażonej w art. 151§4 kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którym wspólnik nie odpowiada za zobowiązania spółki.
Powyższa zasada nie ma jednak charakteru absolutnego. Możemy się o tym przekonać w ramach tzw. koncepcji przebicia zasłony korporacyjnej. Omawiana koncepcja powstała w prawie anglosaskim (ang. piercing the corporate veil) i odnosi się do sytuacji, w których wspólnicy spółki kapitałowej ukrywają się za wspomnianą wyżej zasadą odrębnej osobowości prawnej spółki kapitałowej, traktując spółkę jako fasadę w celu wyłączenia osobistej odpowiedzialności wspólnika za zobowiązania spółki, a co stanowi nadużycie formy prawnej tej spółki.
Odpowiedzialność wspólnika spółki z o.o. – podstawa prawna
W polskim porządku prawnym nie istnieje norma prawa, która wprost regulowałaby przesłanki pociągnięcia do odpowiedzialności wspólników spółki kapitałowej. Niemniej jednak omawianą odpowiedzialność wspólnika można oprzeć na zasadzie odpowiedzialności deliktowej, uregulowanej w art. 415 i następne Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
Kliknij i napisz do nas. Zapraszamy na konsultacjePrzebicie Zasłony Korporacyjnej a polskie orzecznictwo sądowe
W orzecznictwie sądów polskich możemy spotkać się z koncepcją przebicia zasłony korporacyjnej w ramach holdingów, najczęściej w sprawach pracowniczych.
Tytułem przykładu, Sąd Najwyższy w swoim orzeczeniu w sprawie o syn. akt: SN I PK 179/14 powołał się na nadużycie odrębnej osobowości prawnej Spółki dominującej, która wraz ze swoją spółką zależną zawarły dwie umowy: umowę o pracę i umowę zlecenia z niemalże identycznym zakresem obowiązków z tą samą osobą fizyczną. Taka konstrukcja miała na celu obejście prawa w zakresie przepisów o wynagradzaniu za pracę w godzinach nadliczbowych w spółce dominującej poprzez wykonywanie tym samych obowiązków na podstawie umowy zlecenia zawartej ze spółką zależną.
W innym orzeczeniu dotyczącym sprawy pracowniczej Sąd Najwyższy stwierdził, że mogło dojść do nadużycia konstrukcji osobowości prawnej spółki dominującej, które spowodowało nieuzasadnione (nieusprawiedliwione) zróżnicowanie sytuacji prawnej między pracownikami zatrudnionymi w spółce dominującej a pracownikami spółek zależnych. Spółka zależna była spółką powiązaną kapitało i była ekonomicznie uzależniona od spółki dominującej. Na gruncie prawa pracy polega na tym, że rzeczywisty „właściciel” zakładu pracy doprowadza swoim działaniem (przekształcając odpowiednio struktury organizacyjne) do formalnego związania pracownika stosunkiem umownym z podmiotem od siebie uzależnionym i pozbawionym uprawnień „właścicielskich”, co może prowadzić do obejścia prawa i uniknięcia zobowiązań wobec pracowników. Korzystanie przez „właściciela” ze swobody w kreowaniu osób prawnych (w szczególności dotyczy to przypadków zakładania spółek zależnych) niejednokrotnie prowadzi do negatywnych konsekwencji w stosunku do pozostałych uczestników obrotu prawnego, zwłaszcza wobec pracowników. Z tej też przyczyny – w celu realizacji funkcji ochronnej prawa pracy – zachodzi konieczność doboru odpowiednich instrumentów prawnych, które będą skutecznie przeciwdziałać takim niepożądanym (a czasami wręcz patologicznym) zjawiskom. (SN III PK 136/13).
O nadużyciu formy prowadzenia działalności w ramach koncepcji przebicia zasłony korporacyjnej wypowiedział się również Sąd Apelacyjny w Warszawie, wskazując, że właściciele udziałów w nieruchomości będących spółkami z ograniczoną odpowiedzialnością wzajemnie dominującymi i zależnymi należy traktować jako właściciela mającego większość udziałów w nieruchomości, jeżeli spółki te łącznie mają większość udziałów w nieruchomości. (I ACa 1033/06).
Polskie sądy stosunkowo rzadko sięgają po koncepcję przebicia zasłony korporacyjnej. Stąd, orzecznictwo nie daje zbyt wielu przykładów nadużycia formy prawnej spółki w kontekście odpowiedzialności wspólników. W tym kontekście warto posłużyć się przykładami z anglosaskiego sytemu prawnego, który jest bogatszy o sprawy w omawianej tematyce.
Przykłady nadużycia formy prawnej spółki kapitałowej jako źródło odpowiedzialności wspólnika
Do nadużycia formy prawnej spółki i tworzenia fikcyjnej spółki może dość w przypadku konieczności uzyskania statusu terytorialnego (domicile). Przykładowo, spółce zależy na otrzymaniu dotacji rządowych w innym państwie niż jego siedziba. Dotacje są przyznawane wyłącznie podmiotom krajowym. Spółka tworzy spółkę córkę z siedzibą w tym kraju wyłącznie na potrzeby otrzymania przedmiotowej dotacji.
Kliknij i napisz do nas. Zapraszamy na konsultacjeZdarza się także, że spółka fikcyjna jest tworzona wyłącznie na potrzeby obejścia prawnych ograniczeń dotyczących wspólnika – osoby tworzącej tę spółkę. Przykładowo, osoba fizyczna jest większościowym wspólnikiem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Ta sama osoba jest jednocześnie członkiem Zarządu. Zgodnie z treścią art. 244 kodeksu spółek handlowych, wspólnik nie może głosować przy powzięciu uchwał dotyczących jego odpowiedzialności wobec spółki z jakiegokolwiek tytułu, w tym udzielenia absolutorium, zwolnienia z zobowiązania wobec spółki oraz sporu między nim a spółką. Aby ten zakaz obejść, wspólnik tworzy nową spółkę, której przekazuje posiadane przez siebie udziały w tej pierwszej spółce. Ze względu na odrębność podmiotową, spółka jako wspólnik tej pierwszej będzie mogła głosować nad omawianą uchwałą, pomimo że właścicielem oraz członkiem Zarządu tej spółki (fasadowej) jest ta sama osoba fizyczna.
Tyłem przykładu, osoba fizyczna postanawia zakończyć świadczenie pracy na rzecz podmiotu trzeciego, który – w celu ochrony własnych interesów – nakłada na osobę fizyczną obowiązek powstrzymania się od działalności konkurencyjnej. Dla podmiotu trzeciego jest to szczególnie ważne z uwagi na wiedzę osoby fizycznej o tajemnicy przedsiębiorstwa, którą pracownik nabył w trakcie współpracy. Zakaz konkurencji obejmuje powstrzymanie się przez osobę fizyczną od świadczenia pracy na rzecz podmiotów konkurencyjnych oraz świadczenia pracy bezpośrednio na rzecz kontrahentów podmiotu trzeciego. W celu obejścia omawianego zakazu osoba fizyczna zobowiązana do powstrzymania się od działalności konkurencyjnej otwiera spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, która w oparciu o wiedzę i doświadczenie osoby fizycznej (wspólnika tej spółki) rozpoczyna działalność konkurencyjną w stosunku do osoby trzeciej.
W powyższych przykładach, podmioty (wspólnicy) zasłaniające się zasadą osobowości prawnej spółki kapitałowej i wyłączonej odpowiedzialności mogłyby zostać pociągnięte do odpowiedzialności osobistej na zasadach wcześniej omówionej odpowiedzialności deliktowej. Niemniej jednak proces w omawianych sprawach były skomplikowany, w szczególności z perspektywy udowodnienia winy.
Holding a odpowiedzialność wspólnika
Warto podkreślić, że w 2022 roku, do kodeksu spółek handlowych wprowadzono przepisy regulujące tzw. grupę spółek (holding). W ramach tych przepisów uregulowano szczególną odpowiedzialność spółki dominującej za zobowiązania spółki zależnej, powstałe w wyniku wykonania przez ta drugą spółek wiążącego polecenia. Powyższe można traktować jako namiastkę omawianej koncepcji przebicia zasłony korporacyjnej. Co jednak ważne, przepisy regulujące grupę spółek mają charakter fakultatywny. To oznacza, że pomimo wystąpienia stosunku dominacji, spółki nie mają obowiązku tworzenia grupy i stosowania przepisów prawa regulujących tę instytucję. W konsekwencji omawiana koncepcja prowadząca do pociągnięcia wspólników spółki kapitałowej do osobistej odpowiedzialności pozostaje aktualna.
Kliknij i napisz do nas. Zapraszamy na konsultacjeOdpowiedzialność wspólnika spółki z o.o.- podsumowanie
Zasada odrębności podmiotowej wyłącza zwykle wspólników spółki z odpowiedzialności za jej zobowiązania, ale w pewnych sytuacjach można to zasłonięcie prawnie złamać i pociągnąć wspólników do odpowiedzialności za długi spółki. Polskie prawo nie zawiera jednak bezpośredniej regulacji dotyczącej przesłanek pociągnięcia wspólników do odpowiedzialności. Takie działania mogą być oparte na odpowiedzialności deliktowej z kodeksu cywilnego, jeśli wspólnik spowoduje szkodę drugiemu. Sądy polskie rzadko sięgają po tę koncepcję, choć istnieją przykłady, gdzie udowodniono nadużycie formy prawnej spółki kapitałowej w celu uniknięcia odpowiedzialności wspólnika. Wprowadzenie przepisów regulujących grupę spółek w 2022 roku stanowi namiastkę koncepcji przebicia zasłony korporacyjnej, ale jest opcjonalne dla spółek. Podsumowując, mimo że koncepcja przebicia zasłony korporacyjnej pozostaje aktualna w polskim prawie, rzadko jest stosowana przez sądy, a udowodnienie winy wspólników może być skomplikowane.
Zapisz się na newsletterPodobne artykuły
Szybka likwidacja oddziału przedsiębiorcy zagranicznego
Wynajem lokalu spółce – jak pobierać czynsz najmu lokalu od spółki z o.o. będąc jej wspólnikiem?
