Przedawnienie roszczeń majątkowych – przypomnienie zasad
Z dniem 9 lipca 2018 roku weszła w życie nowelizacja Kodeksu cywilnego w zakresie m.in. zasad przedawnienia roszczeń majątkowych. Przedawnienie to jedno z najbardziej znanych pojęć prawniczych i wbrew powszechnej negatywnej opinii, służy stabilności prawa. Stanowi rozwiązanie konfliktu pomiędzy:
- interesami bezczynnego wierzyciela, który nie ma obowiązku niezwłocznego dochodzenia roszczenia,
- a interesem dłużnika, dla którego obowiązek zadośćuczynienia roszczeniu staje się zbyt uciążliwy po pewnym czasie, albo który nawet wykonał swoje zobowiązanie, lecz na skutek upływu czasu nie potrafi tego udowodnić.
Skoro zatem wierzyciel nie egzekwuje od dłużnika spełnienia należnego mu świadczenia przez dłuższy okres, to system prawny ma za zadanie usunąć ten stan niepewności poprzez udaremnienie skutecznego wyegzekwowania roszczenia.
Często jednak się zapomina o tym, że przedawnione roszczenie nie wygasa, a jedynie zmienia swój charakter. Staje się tzw. zobowiązaniem naturalnym, czyli nadal istnieje i wierzyciel może domagać się roszczenia nawet po upływie terminu przedawnienia. To dłużnik powinien podnieść zarzut, że dług jest przedawniony. Jeśli tego nie zrobi, zobowiązany jest wykonać na rzecz wierzyciela świadczenie pod przymusem prawnym.
Powyższa zasada z dniem 9 lipca 2018 roku uległa zmianie w relacji: przedsiębiorca – konsument.
Przedawnienie roszczeń majątkowych w relacji przedsiębiorca-konsument
Zgodnie z dodanym przepisem art. 117 § 2 kodeksu cywilnego po upływie terminu przedawnienia przedsiębiorca nie będzie mógł domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. Oznacza to, że już z chwilą upływu terminu przedawnienia (a nie podniesienia zarzutu przedawnienia przez konsumenta) nastąpi przekształcenie roszczenia w zobowiązanie niezupełne.
Wierzyciel – przedsiębiorca nie będzie mógł zatem domagać się przymusowej realizacji swojego roszczenia. W praktyce zmiana ta oznacza, że jeśli przedmiotem sporu jest roszczenie przysługujące przeciwko konsumentowi, sąd jest obowiązany z urzędu (sam z siebie) badać, czy upłynął termin przedawnienia takiego roszczenia.
W wyjątkowych przypadkach sąd może jednak stosownie do treści dodanego art. 117§1 k.c., po rozważeniu interesów obu stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli będą tego wymagać względy słuszności.
Sąd powinien rozważyć w szczególności:
- długość terminu przedawnienia,
- długość okresu od upływu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia,
- charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.
Zmiana długości okresów przedawnienia
Nowelizacja wprowadza znaczące zmiany w zakresie długości terminów przedawnienia. Dotychczas zasadniczo roszczenia przedawniały się w terminie 10 lat, a roszczenia okresowe (np. o odsetki, o czynsz z umowy najmu) oraz roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej z upływem 3 lat.
Od 9 lipca 2018 roku przepis art. 118 k.c. stanowi, że jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata.
Warto w tym miejscu przytoczyć przykłady przepisów regulujących w sposób szczególny terminy przedawnienia:
2 lata – roszczenia wynikające z umowy o dzieło; termin jest liczony od dnia oddania dzieła lub dnia, w którym dzieło miało być oddane zgodnie z treścią umowy.
2 lata – roszczenia z umowy zlecenia (roszczenia o wynagrodzenie za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju; to samo dotyczy roszczeń z tytułu zaliczek udzielonych tym osobom oraz roszczenia z tytułu utrzymania, pielęgnowania, wychowania lub nauki, jeżeli przysługują osobom trudniącym się zawodowo takimi czynnościami albo osobom utrzymującym zakłady na ten cel przeznaczone).
1 rok – roszczenia z umowy najmu (roszczenia wynajmującego przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy, jak również roszczenia najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów na rzecz albo o zwrot nadpłaconego czynszu oraz ).
1 rok –dla roszczeń z umowy użyczenia (użyczającego przeciwko biorącemu do używania o naprawienie szkody za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy, jak również roszczenia biorącego do używania przeciwko użyczającemu o zwrot nakładów na rzecz oraz o naprawienie szkody poniesionej wskutek wad rzeczy).
12 miesięcy od końca okresu rozliczeniowego, w którym zakończyła się przerwa w świadczeniu usługi telekomunikacyjnej, albo od dnia, w którym usługa została nienależycie wykonana lub miała być wykonana – w przypadku roszczeń odszkodowawczych z tego tytułu.
12 miesięcy – roszczenia dochodzone na podstawie ustawy Prawo pocztowe (np. z tytułu zaginionej przesyłki pocztowej).
6 miesięcy – roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z utraty lub uszkodzenia rzeczy wniesionych do hotelu lub podobnego zakładu
Znowelizowany przepis art. 118 k.c. zawiera kolejną zasadę, zgodnie z którą koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.
W praktyce oznacza to, że terminy przedawnienia trwające co najmniej 2 lata zostaną dodatkowo wydłużone o czas do końca roku kalendarzowego.
Przedawnienie z umowy o dzieło – Przykład 1
Jeśli zgodnie z zawartą w dniu 10 lipca 2018 roku umową na wykonanie zabudowy meblowej (umowa o dzieło), zabudowa miała zostać zrealizowana do 31 sierpnia 2018 roku, co jednakże nie nastąpiło, to termin przedawnienia roszczenia o zwrot wpłaconej zaliczki nastąpił z upływem 31 grudnia 2020 zł ( a nie jak dotychczas 31 sierpnia 2020 roku).
Kliknij i napisz do nas. Zapraszamy na konsultacjePrzedawnienie odsetek – Przykład 2
W trakcie sprzątania pokoju hotelowego, uległ uszkodzeniu (spadł na posadzkę) telefon komórkowy gościa hotelowego. Termin przedawnienia wynosi niezmiennie 6 miesięcy od chwili zdarzenia.
Skróceniu z 10 lat do 6 lat ze skutkiem na koniec roku kalendarzowego, uległo również przedawnienie roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd.
Nowelizacja zakończyła również trwający od lat spór odnośnie stwierdzonych w ten sposób roszczeń obejmujących świadczenia okresowe, np. odsetki.
Dotychczas nie było jasnym, czy odsetki należne „na przyszłość” od daty wydania np. prawomocnego orzeczenia sądowego przedawniają się w terminie 3 czy 10 lat.
Nowe brzmienie art. 125 § 1 k.c. jednoznacznie rozstrzyga, że roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości przedawnia się z upływem trzech lat.
Najistotniejsze jednak z punktu widzenia praktyki są tak zwane przepisy przejściowe, a wiec regulujące stan prawny dla roszczeń wobec których już rozpoczął się, ale jeszcze nie skończył bieg przedawnienia.
Zasadniczo do roszczeń powstałych przed dniem 9 lipca 2018 roku i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się od tej daty znowelizowane przepisy o przedawnieniu, z tymże jeśli zgodnie z przepisami znowelizowanymi termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Jeżeli jednak przedawnienie, którego bieg terminu rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.
W praktyce zatem ustalenie, kiedy upłynie termin przedawnienia danego roszczenia wymaga zarówno obliczenia terminu przedawnienia zgodnie z dotychczasowymi zasadami, jak i zgodnie z przepisami ustawy nowelizującej oraz porównania tych terminów.
Przedawnienie umowy pożyczki od osoby fizycznej – Przykład 3
Jeśli zgodnie z zawartą pomiędzy osobami fizycznymi w dniu 10 czerwca 2016 roku umową pożyczki, kwota miała zostać zwrócona w terminie do 31 stycznia 2017 roku, termin przedawnienia rozpoczął swój bieg w dniu 1 lutego 2017 roku. Według dotychczasowych przepisów przedawnienie nastąpiłoby z upływem 1 lutego 2027 roku. Według znowelizowanych przepisów z upływem 31 grudnia 2024 roku. Przedawnienie nastąpi zatem zgodnie ze znowelizowanymi przepisami, a więc z upływem 31 grudnia 2024 roku.
Przykład 4
Jeśli zgodnie z zawartą pomiędzy osobami fizycznymi w dniu 10 czerwca 2012 roku umową pożyczki, kwota miała zostać zwrócona w terminie do 31 stycznia 2013 roku, termin przedawnienia rozpoczął swój bieg w dniu 1 lutego 2013 roku. Według przepisów sprzed nowelizacji przedawnienie nastąpiłoby z upływem 1 lutego 2023 roku. Według znowelizowanych przepisów z upływem 31 grudnia 2024 roku.
Przedawnienie nastąpiło zatem w terminie wcześniejszym na podstawie dotychczasowych przepisów, aniżeli znowelizowanych. Tym samym nastąpiło z upływem 1 lutego 2023 roku.
Przykład 5
Jeśli zgodnie z zawartą umową pożyczki, na podstawie której przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą również z zakresu pośrednictwa finansowego udzielił pożyczki w dniu 10 kwietnia 2018 roku, a kwota miała zostać zwrócona w terminie do 30 czerwca 2018 roku, to termin przedawnienia rozpoczął swój bieg w dniu 1 lipca 2018 roku.
Termin przedawnienia zarówno według przepisów sprzed nowelizacji, jak i znowelizowanych przepisów wynosi 3 lata, a zatem jego bieg ukończy się z upływem 31 grudnia 2021 roku.
Kliknij i napisz do nas. Zapraszamy na konsultacjePodsumowanie
Na koniec warto wspomnieć o zastosowaniu przez ustawodawcę mechanizmu faworyzacji konsumentów w dochodzeniu przez nich roszczeń przeciwko przedsiębiorcom. W przypadku, gdy roszczenia konsumenta powstały przed 9 lipca 2018 r. i do tego dnia się nie przedawniły, zastosowanie znajdą dotychczasowe reguły przedawnienia roszczeń. Tym samym, w przypadku roszczeń konsumentów, których termin przedawnienia określa się zgodnie z art. 118 lub 125 § 1 k.c., termin przedawnienia będzie wciąż wynosił 10 lat, a jego bieg nie będzie kończył się 31 grudnia danego roku. Ma to istotne znaczenie między innymi w sporach konsumentów przeciwko bankom w sprawach tzw. roszczenia z „umów kredytów frankowych”. Czy obowiązuje zasady obliczania terminów przedawnienia są lepsze od tych poprzednich? … trudno ocenić.
Zapisz się na newsletterPodobne artykuły
Fundacja rodzinna a podatek VAT
Likwidacja Fundacji Rodzinnej a podatek CIT
