30 września 2018

Zasada swobody umów – jakie są jej granice?

Zawierając wszelkiego rodzaju umowy należy przystosować ich treść w zależności od tego, czy umowa zawarta jest pomiędzy przedsiębiorcami czy też pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem. Czy obowiązuje taka sama zasada swobody umów? Jakie są niedozwolone postanowienia umowne według Kodeksu Cywilnego?

Należy mieć świadomość, że przepisy chronią konsumentów w sposób szczególny jako „słabszych” uczestników rynku. Tymczasem podmioty posiadające status przedsiębiorcy zobowiązane są do tzw. podwyższonej staranności wynikającej z zarobkowego, profesjonalnego prowadzenia działalności gospodarczej i tym samym zobowiązane są do stosowania bardziej rygorystycznych przepisów niż np. osoba prywatna sprzedająca towar będący jej własnością.

Definicja przedsiębiorcy określona jest w ustawie z dnia 6 marca 2018 r. Prawo Przedsiębiorców (Dz.U. z 2018 r. poz. 646).

Zgodnie z art. 4 tej ustawy przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

Definicja konsumenta zawarta jest natomiast w art. 22¹ Kodeksu cywilnego. Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

Zasada swobody umów

Umowy pomiędzy przedsiębiorcami

W stosunkach pomiędzy przedsiębiorcami obowiązuje zasada swobody umów wynikająca z art. 353¹ Kodeksu cywilnego. Oznacza ona tyle, że żadna ze stron nie korzysta ze szczególnej ochrony, a prawa i obowiązki zawarte w umowie strony regulują według swojej woli dopóty, dopóki nie naruszają prawa, zasad współżycia społecznego ani właściwości (natury) stosunku prawnego, przy czym przy badaniu, czy ukształtowany mocą konkretnej umowy stosunek prawny mieści się w granicach dopuszczalnych prawem, należy badać nie tylko jego treść, lecz również cel. Typowym przykładem umowy, która ze względu na cel zawarcia jest niedopuszczalna jest umowa sprzedaży rzeczy kradzionej zawarta między złodziejem a paserem, w której z oczywistego względu zasada swobody umów nie ma zastosowania.

Kliknij i napisz do nas. Zapraszamy na konsultacje

Umowy z konsumentem

Przy zawieraniu umów z konsumentami należy wykazać się wyjątkową ostrożnością. Szczególną uwagę należy zwrócić na przepisy dotyczące niedozwolonych klauzul umownych dotyczące przede wszystkim sytuacji związanych z zawieraniem z konsumentem umowy przy wykorzystaniu tzw. wzorców umownych, czyli np. ogólnych warunków umownych, wzorów umowy czy regulaminów.

Zgodnie z przepisem art. 385¹ § 1 Kodeksu cywilnego konsument nie jest związany tymi nieuzgodnionymi indywidualnie postanowieniami umowy, które kształtują jego prawa w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i jednocześnie rażąco naruszają jego interesy. W takiej sytuacji konsument jest jednak związany postanowieniami umowy określającymi główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, pod warunkiem, że wspomniane postanowienia zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Przywołany przepis stanowi implementację art. 3 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. WE L Nr 95, s. 29 ze zm.) i wprowadza dwie przesłanki uznania danego postanowienia umownego za niedozwolone: sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesów konsumenta. Przesłanki te muszą być spełnione łącznie.

Istotnym jest, że oceny zgodności nieuzgodnionych indywidualnie postanowień umownych z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy (art. 385 KC). Bierze się pod uwagę treść umowy, okoliczności jej zawarcia oraz uwzględnia się umowy pozostające w związku z umową obejmującą kontrolowane postanowienie.

Co ważne, przepis ten nie dotyczy postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Zatem nie znajdzie on, co do zasady, zastosowania np. do postanowień umowy dotyczących ceny usługi, gdy w umowie z konsumentem strony w sposób jasny i zrozumiały określiły cenę. Może on natomiast znaleźć zastosowanie do innych istotnych dla przedsiębiorcy postanowień umownych, jak np. możliwość reklamacji, zwrotu towaru, sposób wykonania usługi itp.

Stosowanie przez przedsiębiorców gotowych druków umów (wzorców umownych) czy np. regulaminów, w których znajdują się niedozwolone postanowienia umowne, gdyż o ile zawarta umowa jest ważna to konsument w razie sporu może stosunkowo łatwo uniknąć negatywnych dla niego konsekwencji , co wydaje się szczególnie niebezpieczne dla przedsiębiorcy.

Jak uniknąć stosowania niedozwolonych postanowień umownych?

Przede wszystkim wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały.

Ponadto warto zapoznać się z treścią rejestru klauzul niedozwolonych prowadzonego przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Jest on dostępny na stronie internetowej Urzędu. Również przepisy Kodeksu cywilnego zawierają ogólne wytyczne określające jakiego rodzaju przepisy są klauzulami niedozwolonymi.

Zgodnie z postanowieniami Kodeksu Cywilnego w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności:

1. wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie;
2. wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania;
3. wyłączają lub istotnie ograniczają potrącenie wierzytelności konsumenta z wierzytelnością drugiej strony;
4. przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy;
5. zezwalają kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta;
6. uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju;
7. uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, niemającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie;
8. uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta;
9. przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy;
10. uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie;
11. przyznają tylko kontrahentowi konsumenta uprawnienie do stwierdzania zgodności świadczenia z umową;
12. wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie niespełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania;
13. przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy;
14. pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia;
15. zastrzegają dla kontrahenta konsumenta uprawnienie wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn i stosownego terminu wypowiedzenia;
16. nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy;
17. nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego;
18. stanowią, że umowa zawarta na czas oznaczony ulega przedłużeniu, o ile konsument, dla którego zastrzeżono rażąco krótki termin, nie złoży przeciwnego oświadczenia;
19. przewidują wyłącznie dla kontrahenta konsumenta jednostronne uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia;
20. przewidują uprawnienie kontrahenta konsumenta do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy;
21. uzależniają odpowiedzialność kontrahenta konsumenta od wykonania zobowiązań przez osoby, za pośrednictwem których kontrahent konsumenta zawiera umowę lub przy których pomocy wykonuje swoje zobowiązanie, albo uzależniają tę odpowiedzialność od spełnienia przez konsumenta nadmiernie uciążliwych formalności;
22. przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta;
23. wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy.

Poza przepisami Kodeksu cywilnego uwagę należy zwrócić także na Ustawę z dnia 30 maja 2014 r o prawach konsumenta, która określa obowiązki przedsiębiorców zarówno przy sprzedaży tradycyjnej, jak i przy umowach zawieranych na odległość oraz poza lokalem przedsiębiorstwa. Ponadto wymienia się w niej i opisuje uprawnienia konsumenta związane z powyższymi umowami, a w szczególności określa zasady, na jakich przysługuje konsumentowi prawo do złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa bądź na odległość.

Ważne regulacje znajdują się również w Ustawie z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, określającej niedozwolone sposoby zniekształcania decyzji handlowych konsumentów.

Przedsiębiorcy świadczący usługi drogą elektroniczną – w tym za pośrednictwem internetu, powinni dodatkowo zapoznać się z Ustawą z dnia 18 lipca 2002 r.o świadczeniu usług drogą elektroniczną.

Przedsiębiorca musi także mieć świadomość, jakie skutki grożą mu za stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, co uregulowane jest w Ustawie z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów.

Ponadto, w związku z coraz bardziej popularną tendencją do polubownego rozwiązywania sporów pomiędzy przedsiębiorcami a konsumentami, warto zapoznać się z Ustawą z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej oraz Ustawą z dnia 23 września 2016 r. o pozasądowym rozwiązywaniu sporów konsumenckich.

 

Kliknij i napisz do nas. Zapraszamy na konsultacje Zapisz się na newsletter

Podobne artykuły: