Zwrot za niewykorzystany karnet, voucher czy kupon – czy odmowa zwrotu środków jest legalna?
Karnety na stoki narciarskie, vouchery, karty podarunkowe czy kupony – to często stosowane rozwiązania, których celem jest zachęcenie klienta do powtórnego skorzystania usług przedsiębiorcy. Tego rodzaju karta, voucher nie jest uznawana za towar czy też usługę, lecz jedynie za dokument uprawniający do odbioru towarów lub żądania wykonania usługi. Innymi słowy, zastępuje ona środki pieniężne, za które można nabywać określone towary lub usługi. Ich wydanie następuje zaś w zamian za dokonanie wpłaty środków pieniężnych przez klienta na rzecz emitenta karty. Co jednak, jeśli nie wykorzystamy usługi przewidzianej przez dany karnet, voucher czy kupon? Zwrot za niewykorzystany karnet i inne narzędzia uprawniające do odbioru towarów bądź żądania wykonania usługi jest obowiązkowy dla przedsiębiorcy?
Aktualnie w polskim porządku prawnym brak jest przepisów regulujących obrót i realizację świadczeń na podstawie tego typu „dokumentów”. Z tych właśnie względów w szczególności należy zachować ostrożność przy redagowaniu postanowień umów czy regulaminów odnoszących się do świadczonych usług, aby nie narazić się na zarzut stosowania tzw. postanowień abuzywnych.
Kliknij i napisz do nas. Zapraszamy na konsultacje
Postanowienie abuzywne
W relacjach prawnych z konsumentami, przedsiębiorca z zasady traktowany jest jako „silniejsza” strona stosunku umownego. Z tych względów przepisy prawne zapewniają szczególną ochronę konsumentom. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.
W regulaminach świadczonych usług przez przedsiębiorców takich jak np. fitness kluby, szkoły tańca, szkoły językowe, parki wodne, stacje narciarskie, można znaleźć postanowienia zastrzegające brak zwrotu w całości lub w części uiszczonej przez klienta zapłaty za niewykorzystaną usługę. Czy takie rozwiązanie jest dozwolone z prawnego punktu widzenia?
Obowiązek zwrotu opłat za niewykorzystana usługę
W przypadku woli rozwiązania umowy o świadczenie usług przez klienta oraz następstw takiego zakończenia stosunku prawnego, zastosowanie znajdą odpowiednio postanowienia Kodeksu cywilnego o wypowiedzeniu umowy zlecenia oraz ze względu na to, że po stronie klienta będzie najczęściej występował konsument – przepisy ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta w zakresie uprawnienia do odstąpienia od umowy zasadniczo w terminie 14 dni bez podania przyczyny.
W praktyce zatem można wyszczególnić następujące sytuacje zakończenia umowy:
- odstąpienie od umowy – w takim przypadku umowa uważana jest za niezawartą, zaś przedsiębiorca ma obowiązek zwrotu użytkownikowi wszystkich wpłaconych przez niego środków,
- wypowiedzenie umowy – w takim przypadku przedsiębiorca, wbrew powszechnym przeciwnym praktykom, zobowiązany jest do zwrotu na rzecz użytkownika opłat za niewykorzystaną usługę, bądź kwotę proporcjonalną do niewykorzystanej części usługi.
W relacjach z konsumentami niedozwolone są postanowienia, które m.in.:
- wyłączają obowiązek zwrotu klientowi uiszczonej zapłaty za świadczenie niespełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z usługi;
- przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia klienta spełnionego wcześniej niż świadczenie przedsiębiorcy, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy.
Postanowienia, wyłączające lub ograniczające prawo do żądania zwrotu wpłaconych przez konsumenta środków stanowią klauzule abuzywne, co zostało wprost wskazane w art. 3853 pkt 12 oraz odpowiednio w pkt 13 Kodeksu cywilnego.
Zgodnie ze stanowiskiem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej UOKIK), niedozwolonym postanowieniem umownym jest zamieszczenie w umowie zawieranej z konsumentem postanowienia, które wyłącza obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie nie spełnione w całości lub w części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania.
Warto wskazać jedną z wielu klauzul rozpatrywaną przez ten Urząd indywidualnie, która w konsekwencji została wpisana do rejestru klauzul niedozwolonych: „W wypadku rezygnacji przez zamawiającego z wykonania usługi przez przyjmującego zlecenie ewentualnie uniemożliwienie przystąpienia do wykonania usługi, strony zgodnie ustalają, że przedpłata nie zostanie zwrócona.” (wyrok SO w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 31 stycznia 2003 r., sygn. akt: XVII Amc 31/02).
Kliknij i napisz do nas. Zapraszamy na konsultacjeObowiązkowy zwrot za niewykorzystany karnet? UOKiK popiera takie rozwiązanie
W tym samym duchu wypowiedział się UOKIK w stosunku do stacji narciarskich oferujących karnety narciarskie, na które po uiszczeniu opłaty zgodnie z cennikiem stacji, nabijane są punkty na przejazd wyciągiem. Zgodnie ze stanowiskiem UOKiK zawartym w Raporcie z kontroli wzorców umownych stosowanych przez przedsiębiorców prowadzących stacje narciarskie: „niewykorzystanie punktów oznacza, że konsument wypowiada umowę i tym samym nabywa uprawnienie do zwrotu części świadczenia spełnionego wcześniej w całości. Zwykle bowiem klient nie jest w stanie przewidzieć – kupując karnet – wszystkich okoliczności, które wpłyną na liczbę rzeczywiście wykorzystanych zjazdów, bo zależy to np. od pogody, wydarzeń na trasie narciarskiej, kolejki do wyciągu itp. Niezasadna jest zatem odmowa zwrotu pieniędzy za niewykorzystane bilety i punkty, tym bardziej, że przedsiębiorca nie poniósł kosztów związanych z realizacją pozostałej części umowy, tj. pozostałych do wykorzystania wjazdów.” Z tego względu konsumentowi przysługuje zwrot za niewykorzystany karnet.
Obowiązek zwrotu niewykorzystanych środków na karcie podarunkowej
Wydaje się więc, że w taki sam sposób należy ocenić postanowienia umów lub regulaminów, w których przedsiębiorcy zastrzegają brak możliwości zwrotu niewykorzystanych środków na karcie, bądź brak zwrotu środków za niezrealizowaną usługę.
W takim wypadku również będą miały zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego, w szczególności dotyczące niedozwolonych postanowień umownych, które wskazano powyżej, przepisy ustaw szczególnych regulujących prawa konsumenta oraz orzecznictwo UOKiK i SOKiK (Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumenta).
Warto zasygnalizować, że niedawno zostało wydane orzeczenie dotyczące bezpośrednio kwestii zwrotu klientowi niewykorzystanych środków na karcie podarunkowej – w tym wypadku karty podarunkowej jednej z ogólnopolskiej sieci sklepów oferujących m.in. sprzedaż książek, czasopism oraz wydawnictw muzycznych.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Rejonowego w Słupsku z dnia 6 marca 2020 r. sygn. akt I C 3865/19, postanowienia regulaminu uniemożliwiające klientowi odzyskanie wpłaconych środków po upływie ważności bonu prezentowego są niedozwolone. Sąd uznał, że postanowienia regulaminu dotyczące braku możliwości zwrotu niewykorzystanych środków na karcie podarunkowej po upływie terminu ważności karty wypełniają przesłanki klauzuli niedozwolonej. Sąd zwrócił szczególną uwagę na nierówność stron przedmiotowego stosunku bowiem Empik otrzymał pieniądze w zamian za kartę przed wydaniem klientowi towaru, mając gwarancję, że klient dokona „zakupu” w sieci salonów Empik, lub też nie wymieni środków z karty na dany towar, wobec czego będzie mógł zatrzymać środki pieniężne, a klient w konsekwencji pozostanie bez towaru i bez środków. Z kolei klient mógł jedynie w zamian za środki z karty żądać wydania towarów i to jeszcze przed upływem terminu ważności karty, co było dla niego wątpliwą korzyścią, w porównaniu do sytuacji, w której klient może dokonać w dowolnym czasie zakupu dowolnego towaru za gotówkę. W konsekwencji sąd uznał, że taka konstrukcja kart nie tylko narusza, ale wręcz pomija interes konsumenta.
Jest to co prawda pierwsze dostępne orzeczenie w tym zakresie i to na poziomie I instancji, jednakże warto zaznaczyć, że z uwagi na coraz bardziej restrykcyjne przepisy związane z uprawnieniami konsumenta, może być to początek linii orzeczniczej.
UOKiK zakwestionował również niezgodne z prawem klauzule, w których organizatorzy bezprawnie przyznawali sobie prawo do niedokonywania zwrotu pieniędzy za niezrealizowane usługi takie jak niewykorzystane lekcje tańca, opuszczenie parku wodnego przed czasem, czy też stoku narciarskiego bez wykorzystania w całości karnetu. Jak wskazano, w przypadku rezygnacji konsumenta z wykupionej usługi – zgodnie z obowiązującym prawem konsument ma prawo żądać zwrotu pieniędzy za część niezrealizowaną, a przedsiębiorca może zatrzymać jedynie kwotę odpowiadającą faktycznie poniesionym kosztom wynikającym np. z rezerwacji sali itd. Tym samym, nawet jeżeli wydawany byłby voucher czy też bilet na danego rodzaju usługę, nie powinno to zmieniać sytuacji oraz obowiązków po stronie przedsiębiorców.
Pieniądze z kart podarunkowych nie tracą na wartości
Podsumowując, należy zachować szczególną ostrożność przy formułowaniu postanowień regulaminów lub umów zawieranych z konsumentami, aby nie narazić się na znaczne kary finansowe. W razie wątpliwości, warto skorzystać z konsultacji zawodowego prawnika specjalizującego się w zagadnieniach ochrony konsumentów.
Konsument traktowany jako słabsza strona umowy zawsze będzie bardziej chroniona, a w świetle pojawiających się orzeczeń i poglądów wydaje się, że sukcesywnie będzie wzrastał poziom tej ochrony, co oznacza, że zwrot za niewykorzystany karnet, voucher czy kupon, będzie obowiązkowy.
